Tác giả: Nguyễn Công Hoan

Thể loại: Truyện Ngắn

Giới thiệu:

Sóng Vũ Môn
Về huyện Thanh Trì, cách tỉnh Hà Nội độ mươi cây số, ở giữa làng X.X. có một cái nhà cổ. Cứ xem chữ khắc ở trên câu đầu, thì biết cái nhà ấy thượng lương từ ngày tháng ba năm Canh thìn, đời vua Minh Mạng nguyên niên (1820). Kiểu mẫu nhà ấy tuy không lấy gì làm đẹp, song sơ lược dễ coi, mà kiên cố lắm. Trước nhà, một cái sân rộng lát toàn gạch bát to, ngang dọc mỗi bề đến một thước. Một khu vườn rộng, cây cối um tùm, mùa nào thức nấy, dưới bóng cây, lẩn mươi đống rơm cao ngất, thực là một nhà giầu thú quê, cha truyền con nối, không biết phát đạt từ đời nào, mà về sau mỗi đời lại thêm thịnh vượng, hoặc vì đất cát mấy ngôi mồ mả, hoặc vì phúc trạch của ông cha, hoặc tài thao lược của con cháu. Hiềm vì một nỗi, đời nào cũng yêu sự khoa cử, nhưng bận nào cũng lao đao trường ốc, rút lại đến xoay nghề buôn bè cùng làm đến tổng lý là hết. Chủ nhà ấy là ông tổng Hưởng, râu tóc đen rậm, mặt mũi nở nang, rõ ra một người phúc hậu. Vợ mất sớm, ông chỉ có một con trai, năm ấy (1965) đã lên mười lăm tuổi. Hoàng Quý (con trai ông tổng Hưởng) theo học trường một ông đồ ở cạnh làng, nên đã thông, làm nổi bài luận ngắn, và đọc sách được mạch lạc. Ông tổng thấy con có tư chất và chăm chỉ, thì bao nhiêu cái chí khí bay nhẩy ở đâu đều trú cả lại mà hy vọng cho con, bèn định cho ra kẻ chợ để theo đòi học tập.
Một hôm đi vắng về, ông gọi con bảo rằng:
- Quý ơi, thầy xem gia phả nhà ta thì biết các cụ ta ngày xưa đã trầy trật về đường nghiên bút, theo đuổi mãi nơi sân Trình cửa Khổng, song điều kỳ vọng vẫn là mộng tưởng, chỉ loanh quanh trong nghề buôn bè, cái vòng tổng lý. Kể gia tư nhà mình thì không ai bì kịp, thanh giáo nhà ta ai cũng trọng, song thầy nghĩ giầu như Vương Khải, Thạch Sùng ngày xưa, cũng chỉ là anh trọc phú, sang đến đâu cũng chỉ là thầy hào thầy bá nhi dĩ, thấy bóng quan đã gãi đầu gãi tai, khoanh tay dựa cột, trái ý thì bị quở, việc chậm là có đòn, thật là một nghề đầu chầy đít thớt vậy! Này như người ta kia, khoa danh kế thế, trung hiếu truyền giai ra ngoài cờ mở trống giong, về làng ăn trên ngồi trốc, mình nghĩ mà thẹn thay. Vậy nay thầy định cho con theo đòi nghiên bút, một mai nhờ tổ ấm, phất vua lộc nước, công danh hiển đạt thì vẻ vang đến tổ tiên, đẹp mặt cho cha mẹ. Cái gia phả họ Hoàng ta thực đáng quý...